NHÃN: Trái cây ngon và vị thuốc quý

Nhãn còn có tên lạ là Lệ Chi Nô, thuộc họ bồ hòn (Sapindaceae). Nhãn có xuất xứ ở vùng núi Mianma đến từ phía nam Trung Quốc. Hiện nhãn được trồng nhiều ở vùng Đông- Nam và Nam Á, phổ biến ở các tỉnh phía nam Trung Quốc, Đài Loan, Lào, Thái Lan và Việt Nam.

Ở Australia và Hoa Kỳ (bang Floria) cũng có trồng nhãn. Nhãn là loại cây Á nhiệt đới, quá trình trồng trọi và thuần hóa đã khiến nhãn thích nghi cao ở cả vùng khí hậu nhiệt đới nóng ẩm và sống được trên nhiều loại đất, bao gồm nhiều loại giống khác nhau. Ở Việt Nam, có khoảng 4-5 giống nhãn cho trái thơm ngon và sản lượng tùy loại. Ai cũng biết đến nhãn lồng Hưng Yên (miền Bắc Việt Nam) và nhãn da bò (miền Đông Nam Bộ). Mùa hoa vào tháng 4- 5, mùa quả vào tháng 7-8.
Nhãn là loại cây ăn trái được ưa chuộng. Vị ngọt ngào và hương thơm dễ chịu khiến người ta có cảm giác ngon miệng đạt tới mức khoái khẩu. Ngoài ra, nhãn còn là một loại cây thuốc quý mà ít người biết và tận dụng. Cùi nhãn được chế biến thành long nhãn là một vị thuốc bổ dưỡng. Long nhãn có vị ngọt, tính ôn, quy hai kinh tâm và tỳ. Có tác dụng bổ tỳ, ích tâm, bổ khí huyết, an tâm trí. Phần cùi nhãn chiếm 58% trọng lượng quả tươi, trong đó có 82,39% nước, 1,4% protein, 0,45% chất béo, 5,99% đường khử, 2,35% sucrose, 0,64% sợi (chất xơ). Long nhãn (cùi nhãn khô) chứa 0,85% nước, glucose 26,91%, đường saccharose 0,22%, acid tartric 1,26% và chất có nito7 6,309%. Lượng đường và acid hữu cơ trong nhãn có sự thay đổi phụ thuộc vào nhiệt độ bảo quản (4 và 22 độ C).
Long nhãn là vị thuốc bổ, chữa các bệnh suy nhược thần kinh, tim đập hồi hộp, kém ngủ, hay quên, đêm ngủ không yên giấc, hay giật mình, đổ mồ hôi trộm, lo lắng ưu phiền, vui buồn vô cớ, kém ăn mệt mỏi, cuộc sống bi quan trì trệ.

Một số bài thuốc từ nhãn

1. Chữa suy nhược thần kinh, suy nhược tâm thể: Long nhãn 6-15g. Sắc uống hàng ngày. (Có thể chế long nhãn tửu dùng uống khai vị trước mỗi buổi ăn một ly nhỏ. Không dùng dạng rượu thuốc cho trẻ em).
2. Chữa chứng ưu phiền, hồi hộp khó ngủ, hay quên (Quy tỳ thang): Long nhãn 30g, Phục thần 30g, Hoàng kỳ 30g, Toan táo nhân 3g, Nhâm sâm 15g, Mộc Hương 15g, Chích cam thảo 8g, Đương quy, Viễn chí 3g. Sắc uống ngày một thang hoặc ngâm rượu uống cũng tốt. Bài thuốc này phù hợp với những người bệnh mất ngủ đầu giấc hay giữa giấc, hay trằn trọc cả đêm đến gần sáng mới ngủ được.
3. Chữa chứng kém ăn, mất ngủ, mồ hôi trộm, mệt mõi, trì trệ (Cao nhị long ẩm): Long nhãn 50g, cao ban long 40g
Cách làm: Sắc long nhãn với nước. Thái nhỏ cao ban long cho vào nước sắc long nhãn. Đun nóng để hòa tan cao. Đun lửa vừa đủ cho đến khi sền sệt, để nguội. Thái thành miếng nhỏ khoảng 10g/miếng. Liều dùng: Uống ngày hai lần, lần 10g. Vào buổi tối trước khi đi ngủ và buổi sáng sớm.
4. Thuốc bổ tâm an thần:
Thành phần có long nhãn nhục, liên nhục (hạt sen), đại táo, lá vông, táo nhân, cam thảo bắc. Có thể sắc hoặc làm thành viên uống hằng ngày. Bài thuốc này dùng tốt cho người bệnh mất ngủ đầu giấc, hay lo lắng ưu phiền, hồi hộp, giấc ngủ không sâu.

Lời kết

Ngoài long nhãn, các bộ phận khác của cây cũng là những vị thuốc quen thuộc. Hạt nhãn có vị chát, tính bình, có tác dụng chỉ thống, chỉ huyết, hành khí, hóa thấp. Trong dân gian, bột hạt nhãn dùng để cấm máu vết thương, kết hợp với phèn phi chữa hôi nách. Bột than hột nhãn đốt tồn tính chữa lở, ngứa tay, chân (bệnh nước ăn tay, chân) khi bôi hoặc rắc bột hạt nhãn vào. Kết hợp với một số vị thuốc khác chữa đau bụng, thoát vị bẹn, viên tinh hoàn, chữa bỏng...Lá nhãn có vị nhạt, tính bình, có tác dụng giải biểu, thanh nhiệt, hóa thấp. Trong dân gian, lá nhãn thái nhỏ, sao vàng, sắc lấy nước uống chữa phù thủng. Ngoài ra, nước sắc lá nhãn còn chữa bệnh cảm cứng thông thường.